اهداف و رسالت اداره درمان سوء مصرف مواد
رسالت ما : کاهش تقاضا و کاهش آسیب ناشی از مصرف مواد مخدر ، افزایش توانمندی و بازگرداندن بیمار به یک زندگی عادی ، یاری به جذب مجدد وی در جامعه و نگاه‌داشتن بیمار در درمان تا زمانی که وی از آن سود ببرد رسالت درمان سوء مصرف مواد می باشد.
مقدمه :
علیرغم پیشرفتهای علمی و بالار فتن سطح شعور و آگاهی مردم جوامع ، متأسفانه دنیای امروز شاهد مخربترین پدیده ای است که در کمین محو و نابودی انسانها نشسته و آنان را در چنگال عوارض سوء خود گرفتار می کند .اعتیاد به مواد مخدر یکی از مهمترین مشکلات اجتماعی ،اقتصادی وبهداشتی است که عوارض ناشی از آن تهدیدی جدی برای جامعه بشری محسوب شده و موجب رکود اجتماعی در زمینه های مختلف می شود .آمار رو به افزایش مصرف مواد مخدر در دنیا به حدی است که یکی از سم شناسان معروف دنیا به نام « لودوینگ» می گوید :«اگر غذارا مستثنی کنیم ،هیچ ماده ای در روی زمین نیست که به اندازه مواد مخدر این چنین آسان وارد زندگی ملت ها شده باشد ». اعتیاد به مواد مخدر علاوه بر زیان های جدی وخطر ناک جسمی از قبیل ابتلاء به بیماریهای عفونی واگیر دار همچون ایدز ،هپاتیت و سل، عوارض و مشکلات فراوان اجتماعی و اقتصادی از قبیل افزایش جرمهای مرتبط با مواد مخدر مانند جنایت و سرقت ،فقر و تکدی گری و هدر رفتن سرمایه های کلان مادی کشورها و سقوط بسیاری از ارزش ها و هنجارهای فرهنگی و اخلاقی را به دنبال داشته است.
افزایش مصرف مواد مخدر طی سده گذشته نگرانی روز افزونی را برای کلیه جوامع در پی داشته است .مطالعات نشان می دهند که مصرف مواد مخدر در متولدین دهه بیست وسی از2-1 %به 20 % در متولدین دهه پنجاه افزایش یافته است.مصرف مواد مخدر سیرنوسانی داشته است بطوریکه طی قرن گذشته جهان شاهد افزایش مصرف در دهه اول تا دوم ،دهه ششم تا هشتم و اواسط دهه نهم میلادی بوده است .
در سال1964 میلادی سازمان جهانی بهداشت به این نتیجه رسید که واژه اعتیاد و معتاد واژه علمی نیست و از دقت و وضوح کافی برخوردار نیست و به جای استفاده از واژه های اعتیاد دارویی وعادت دارویی، واژه وابستگی دارویی معرفی شد .برای توضیح وجوه وابستگی دو مفهوم مورد استفاده قرار می گیرد :
1. وابستگی رفتاری که در آن بر فعالیتهای فرد برای کسب دارو و الگوی مصرف بیمارگونه تأکید می شود.
2. وابستگی جسمی که عمدتاً بر علایم ترک و تحمل تأکید دارد .«ترک»یک وضعیت فیزیولوژیک (جسمانی– رفتاری)است که به دنبال قطع یا کاهش مقدار ماده مصرفی ایجاد می گردد و« تحمل » یعنی کاهش تدریجی اثر یک ماده که برای دستیابی به همان میزان اثر ،نیاز به مصرف مقدار بیشتری از آن ماده احساس می شود
درمان اعتیاد:
اهداف درمان با متادون عبارتند از :بازگرداندن بیمار به یک زندگی عادی، یاری به جذب مجدد وی در جامعه و نگاه‌داشتن بیمار در درمان تا زمانی که وی از آن سود ببرد.
متادون یکی از داروهای آگونیست افیونی محسوب می شود. داروهای آگونیست افیونی، موادی هستند که در بدن مانند مواد افیونی طبیعی( تریاک ) و نیمه طبیعی ( هروئین ) عمل می کنند. متادون در خلال جنگ جهانی دوم توسط شیمیدان های آلمانی ساخته شد. در سالهای بعد از جنگ در امریکا از متادون جهت درمان اعتیاد استفاده کردند که نتایج موفقی بدنبال داشت. باوجود موفقیت اثبات شده این شیوه درمانی در بسیاری از کشورهای جهان، در صورت تجویز سهل‌انگارانه و غیر مسئولانه ممکن است مخاطراتی جدی ایجاد گردد. متادون دارویی بالقوه سمی با شاخص درمانی پایین است، یعنی مقدار داروی مورد نیاز برای درمان به مقدار مسمومیت‌زای این دارو بسیار نزدیک است. خصوصاً مصرف توأم آن با مواد و داروهای دیگر خطرات بالقوه زیادی به همراه دارد لذا تجویز و ارائه آن باید با دقت و احتیاط بسیار انجام شود. بنابرین حتما باید تحت نظر پزشک و کادر درمان مجرب انجام شود .
متادون را در درمان اعتیاد می‌توان برای دو هدف به کار برد:
1- سم زدایی:سم زدایی برای کسانی انجام می شود که تصمیم دارند مصرف مواد مخدر را قطع کنند. با سم زدایی بدن از مواد مخدر پاک شده و بیمار در صورت عدم استفاده از مواد مخدر خمار نمی شود. پس بخاطر داشته باشیم که سم زدایی تنها وابستگی بدنی را برطرف می کند. برای درمان وابستگی روانی باید رواندرمانی و درمان اختلالات زمینه ای انجام شود.
در سم‌زدایی با متادون، مقدار متادون به تدریج کاهش یافته و سپس قطع می‌گردد. همچنان که گفته شد از آنجا که سم‌زدایی صرفاً جزئی از یک برنامه درمانی بلندمدت پیشگیری از عود بوده و درمان کاملی تلقی نمی‌شود، پیگیری بعدی و پیشگیری از عود باید متعاقب آن طراحی و اجرا شود. مدت متوسط سم‌زدایی مورد قبول 3 تا 4 هفته می‌باشد.
2- درمان نگهدارنده ( طولانی مدت) :بیماران زیادی هستند که بارها سم زدایی شده اند ولی مجددا اعتیادشان عود کرده است و روز به روز اعتیادشان سنگین تر و مشکلاتشان بیشتر شده است! افرادی که بیماریهای عفونی شناخته شده ای مانند ایدز یا هپاتیت دارند یا ترس مبتلا شدن این افر اد به چنین بیماریهایی متعاقب رفتار پرخطرشان وجود دارد! بطور خلاصه وقتی تیم درمانگر به این نتیجه می رسد که براساس پروتکل های موجود بیمار نیاز به درمان نگهدارنده و طولانی مدت با متادون دارد این درمانی به بیمار پیشنهاد می شود.
هدف از درمان نگهدارنده با متادون، کاهش آسیب است. به این معنی که بیمار آسیب بیشتری به خود و اطرافیان خود نزند! فرضا اگر بیمار تزریقی است و بر اثر تزریق به هپاتیت مبتلا شده است بعداز این به ایدز هم مبتلا نشود! در این روش بیمار بجای مصرف مواد، بصورت روزانه متادون مصرف می کند. و در اولین قدم از تمامی خطراتی که در حین تهیه، نگهداری و مصرف مواد مخدر او را تهدید می کنند، در امان است!
در درمان نگهدارنده مقدار دارو به تدریج افزایش داده می‌شود تا جایی که علائم ترک مشهود نباشند و ولع مصرف مواد غیرقانونی نیز به واسطه مصرف متادون به حداقل ممکن برسد. درمان نگهدارنده به مدت طولانی برای حداقل چندین ماه و معمولاً بیش از یک سال و گاهی مادام‌العمر انجام می‌شود. در کسانی که واقعاً به درمان نگهدارنده نیاز داشته باشند در صورت قطع این درمان اغلب پس از مدت بسیار کوتاهی عود اتفاق میافتد و بیمار به مصرف مجدد مواد غیر قانونی روی خواهد آورد. بنابراین در صورت ختم درمان در این افراد حفظ ارتباط با مرکز درمانی برای پیگیری‌های بعدی و احیاناً شروع مجدد درمان ضروری است.
درمان نگهدارنده با متادون فواید زیر را به همراه دارد:
مصرف مواد غیرقانونی را کاهش می‌دهد. زندگی بیمار را ثبات می‌بخشد.
مصرف خودسرانه داروها را کاهش می‌دهد.
از ارتکاب اعمال غیرقانونی می‌کاهد.
رفتارهای پرخطر به خصوص تزریق مشترک که با خطر انتقال بیماریهای ناشی از پاتوژنهای خونی همانند ایدز و هپاتیت همراه است را کاهش می‌دهد.
بیماری و مرگ و میر ناشی از مواد را کاهش می‌دهد.
بنابراین درمان نگهدارنده با متادون هم برای فرد و هم جامعه ثمربخش است.
مصرف وسواسگونه مواد که در کنار آن به ندرت جایی برای پرداختن به کارهای دیگر باقی می‌ماند به واقع اساس رفتار اعتیادی است. این رهایی برگشت مجدد فرد به جامعه و معطوف ساختن توان فرد به سایر زمینه‌ها را امکان‌پذیر می کند.
جایگاه درمان نگهدارنده با متادون در کاهش آسیب:
در الگوی بهداشتی درمانی کاهش آسیب ، هدف اصلی کاهش خطرات ناشی از مصرف است و نه پرهیز از مصرف. آنچه چنین الگویی را موجه می‌سازد این واقعیت است که گروه قابل توجهی از مصرف‌کنندگان مواد علیرغم ورود به سیستم درمانی به مصرف مواد غیرقانونی خویش ادامه خواهند داد. برای پیشگیری از بروز عواقب منفی در این افراد انجام اقدام‌های کاهش آسیب کمک‌کننده است. این اقدام‌ها شامل آموزش روشهای کمخطرتر مقاربت و تزریق و نیز توزیع کاندوم و وسایل استریل تزریق می‌باشد.
درمان نگهدارنده با متادون یکی از اقدام های پر اهمیت و کلیدی است که در راستای اهداف کاهش آسیب انجام می‌شود. این درمان امکان عدم استفاده از مواد غیرقانونی را برای بیمار فراهم آورده و عملاً نیاز به تزریق را منتفی می‌سازد. در عین حال مصرف منظم و درازمدت متادون خود از عود مجدد مصرف غیرقانونی پیشگیری می‌کند. به دنبال این درمان دارویی عموماً وضعیت روانی و جسمانی بیمار بهبود می‌یابد.