استرس گرمایی

زمانی که مجموعه ای از عوامل محیطی مانند دمای هوا، دمای تابشی، رطوبت، سرعت جریان هوا، لباس و فعالیت انسان سبب افزایش دمای بدن شود استرس گرمایی رخ می دهد.

استرس گرما می تواند موجب شوک گرمایی، خستگی گرمایی، کرامپ گرمایی یا جوش های گرمایی گردد. همچنین از آن جایی که استرس گرمایی می تواند سبب خستگی شود کنترل آن به ویژه در مشاغلی که به لحاظ ایمنی ماهیت بحرانی دارند حائز اهمیت است.

کارگران شاغل در محیط های روباز، آتش نشان ها، کارگران کشاورزی، کارگران ساختمانی، کارگران اتاق بویلر و... به خصوص در مناطق گرمسیر یا در فصول گرم در معرض استرس گرمایی هستند.

بدن انسان در ناحیه باریکی از دمای عمقی عملکرد طبیعی دارد. دمای عمقی بدن در محدوده 36.8-37.2 درجه سلسیوس می باشد. برای حفظ تعادل دمای داخلی هر گونه اثر گرما بر بدن مثل دریافت گرما از محیط خارج یا تولید گرمای حاصل از انجام فعالیت باید از طریق اتلاف مقدار گرمای معادل گرمای دریافتی بالانس شود. چنانچه این اتفاق در بدن صورت نگیرد گرما در بدن انباشته شده و فرد استرس گرمایی را تجربه خواهد کرد.

موثرترین راه تنظیم دمای بدن از طریق تبخیر عرق صورت می گیرد به طوری که در فرآند خنک سازی بدن تا  98 درصد سهم دارد.

تامین آب بدن فاکتور کلیدی بدن انسان برای عملکرد موثر در شرایط جوی گرم است. صرفا نباید به احساس تشنگی کاگر برای جبران آب از دست رفته اتکا نمود زیرا می تواند منجر به کم آبی بدن شود.

تبادل حرارت بدن انسان با محیط اطراف در میزانی متناسب با گرمای حاصل از سوخت و ساز و شرایط محیطی انجام می گیرد.

کار در محیط های روباز به علت گرم بودن هوای محیط، تابش مستقیم آفتاب و عدم امکان ادامه کار در فضای بسته یکی از معضلات بهداشت کار به علت شرایط جوی نامناسب در برخی از نقاط ایران می باشد.  کار در پالایشگاه ها و پتروشیمی ها در شهرهایی مثل  اهواز، آبادان، ماهشهر، عسلویه یا کار در معادن در شهرهایی مثل کرمان و یزد مثال هایی از کار در محیط های روباز با شرایط جوی نامناسب و گرم می باشند. تابش مستقیم آفتاب می تواند میزان تعریق کارگر را بالا برده، موجب از دست دادن آب و الکترولیت و عدم تعادل فیزیولوژیک گردد.

عوارض ناشی از گرما:

عوارض ناشی از گرما به دو گروه تقسیم می شود:

گروه اول – عوارض خفیف که شامل سوختگی پوست و جوش های گرمایی است که جوش های گرمایی به علت بسته شدن غدد غرق ایجاد می شود.

گروه دوم – عوارض شدید می باشد و شامل کرامپ گرمایی، گرمازدگی و خستگی گرمایی می باشد.

الف – گرامپ گرمایی (Heat Cramps)

این بیماری در اثر عرق زیاد و از دست دادن آب و الکترولیتهای بدن بخصوص سدیم می باشد فرد به سردرد و سرگیجه ضعیف دچار می شود و در آغاز بصورت ناگهانی همراه با دردهای شدید، ابتدا در ماهیچه های دست و بازو و سپس در ماهیچه های پا و شکم شروع می گردد. درد مرتبا زیاد شده و در حالت بسیار شدید ممکن است گرفتگی (اسپاسم) کارپوپدال که نوعی گرفتگی انگشتان دست و پا می باشد نیز دیده شود.

برای درمان بایستی شخص را به محیط خنک انتقال داده و به او مایعات بصورت وریدی یا خوراکی (یک چهارم قاشق چای خوری نمک در یک لیوان آب) رسانده شود.

ب – گرمازدگی یا شوک گرمایی (Heat Stroke)

گرمازدگی در اثر اختلال ناگهانی و حاد سیستم تنظیم دمای بدن به وجود می آید که شخص در یک محیط بسیار گرم برای مدت زمان طولانی قرار گیرد و مشغول به انجام کار سنگینی نیز باشد. در این حالت مکانسیم های بدن برای تثبیت و آزادسازی دمای بدن با مشکل روبرو می شوند و درجه حرارت داخلی بدن به سرعت افزایش می یابد (تا حد 43 -40 درجه سانتیگراد) و به سطحی میرسد که باعث آسیب فرد می شود.

آغاز بیماری گرمازدگی ناگهانی بوده و بیمار بیهوش می گردد. پوست بیمار بسیار گرم و خشک، نبض کند و درجه حرارت مقعد در حدود 42 تا 45 درجه سانتیگراد می باشد. در شوک گرمایی اسیب سلولی در ارگانها می تواند ایجاد شود.

پیچاندن شخص در حوله یا ملحفه های مرطوب سرد، غوطه ور ساختن بدن در حمام آب سرد نیز از جمله اقداماتی است که باید صورت گیرد.

پ – خستگی ناشی از گرما (Heat exhaustion)

شایعترین عارضه گرمایی است و به آن ضعف گرمایی نیز اطلاق می شود. این حالت بر اثر از دست دادن مقدار زیادی آب و الکترولیت از طریق تعریق زیاد به دنبال قرار گرفتن در هوای گرم و مرطوب اتفاق می افتد، در این عارضه شروع بیماری بسیار آهسته بوده و بیمار از ضعف و خستگی، سردرد و سرگیجه شکایت می کند، معمولا علایمی چون اسهال تهوع و استفراغ نیز وجود دارد پوست فرد مرطوب و درجه حرارت بدنش در حدود 5/39 درجه سانتیگراد می باشد نبض وی کند و ضعیف بوده و فشار خون کاهش می یابد. بهترین درمان در صورت نداشتن تهوع و استفراغ خوراندن آب و مایعات و استفاده ازکمپرس سرد توسط حوله مرطوب می باشد. بالا بودن پاهای بیمار و نیز کاهش فشار خون وضعیت فرد را بهبود می بخشد.

راهکارهای زیر همیشه به تنهایی موثر نیستند و گاهی لازم است تلفیقی از آنها را به کار گرفت.

الف)حذف/جایگزینی

·        برنامه کاری باید طوری برنامه ریزی شود تا از انجام کار در گرم ترین ساعات روز اجتناب شود.

·        طراحی ساختمان باید به نحوی باشد که جریان هوا امکان خروج گرما از ساختمان را فراهم سازد.

·        استفاده از پوشش های منعکس کننده و یا رنگ های روشن در سقف و سطوح خارجی ساختمان که باعث کاهش دمای ساختمان محیط کار شود.

·        تامین گردش کافی جریان هوا که اجازه تبخیر عرق به عنوان مهم ترین مکانیسم خنک سازی بدن را فراهم سازد. در محیط های مرطوب لازم است که جریان هوای بیشتری تامین شود، از این رو به سرعت جریان هوای بیشتری نیاز است. این کار با استفاده از هواکش و یا در موارد خیلی شدید، با بکارگیری چیلرها انجام می شود.

·        زمانی که گرمای تابشی در فرایندهای کار وجود دارد استفاده از موانع (باریرها) مفید خواهد بود. موانع ممکن است سطوحی با بازتاب بالا نظیر ورق های آلومینیومی یا حتی برزنت باشد. همچنین لازم است لوله ها و شبکه های کانال کشی در صورت امکان عایق بندی شوند تا از اضافه شدن گرما به محیط کار جلوگیری شود.

·        تامین دسترسی آسان به آب نوشیدنی مطبوع و خنک به مثابه یک نیاز پایه

·        فراهم کردن اتاقی خنک و تمیز برای استراحت و بهبود (ریکاوری) سریع ، با کارآیی کافی (تامین اتاقک پرتابل مجهز به تهویه مطبوع ، محل نشستن و آب نوشیدنی در صورتی که تهیه اتاق با شرایط کاری تطابق نداشته باشد می تواند کارساز باشد).

·        به کار بستن برنامه کار-استراحت در زمانی که اقدامات مهندسی کافی نباشد (با استفاده از شاخص های دمایی می توان دوره های زمانی کار-استراحت را تعیین کرد).

·        آموزش کارگران در ارتباط با آشنایی اختلالات گرمایی و همچنین بیماریهای ناشی از گرما.