بیماری ویروسی حاد تبدار و خونریزی دهندهای است که از طریق گزش کنه، تماس مستقیم با خون یا ترشحات بیمار و لاشه حیوان آلوده، به فرد سالم منتقل میشود. این بیماری اولین بار در سالهای 45-1944 باعث ابتلای بیش از 200 نفر در منطقه کریمه واقع در اوکراین (اتحاد جماهیر شوروی سابق) شد. سپس در سال ۱۹۶۹ مشخص شد عامل ایجاد کننده بیماری فوق مشابه همان است که در سال ۱۹۵۶ در کنگو مشاهده گردیده است. از اینرو، تشابه عامل بیماری باعث اسم فعلی تب هموراژیک (خونریزی دهنده) کریمه-کنگو شد.
علائم و نشانه ها:
بیماری در حیوانات بدون علامت است و گاه با یک بیماری تبدار چند روزه تمام میشود. در فرم شدید ممکن است موجب سقط جنین در گاو شود. بیماری در فصول گرم سال (زمان رشد و تکثیر کنهها) شیوع پیدا میکند. دوره کمون بیماری به طور متوسط ۴ روز و حداکثر ۱۳ روز میباشد. معمولاً تا روز چهارم بیماری علائمی مانند تب، سردرد، احساس سرما، خستگی، درد عضلانی، پرخونی صورت، پرخونی ملتحمه و چشم، استفراغ و دردهای منتشر شکم مشاهده میشود. علائم خونریزی از روز چهارم شروع میشود که به صورت پتشی در مخاط دهان و پوست، خونریزی از لثهها، بینی، معده، روده و رحم و زیر پوست بخصوص در ناحیه ساق پا و ساعد میباشد. مرگ بیمار ناشی از شوک به دنبال خونریزی شدید، عفونت منتشر و اختلال انعقادی داخل عروقی پیشرونده است
طول دوره نهفتگی بستگی به نوع ابتلا به ویروس دارد. پس از ابتلا به علت گزش کنه، دوره نهفتگی معمولا یک تا سه روز است و حداکثر نه روز. دوره نهفتگی پس از تماس با خون و یا بافت آلوده معمولا پنج تا شش روز و حداکثر 13 روز گزارش شده است. بروز نشانهها ناگهانی است. تب، درد عضلانی، سرگیجه، درد گردن و سفتی، درد پشت، سر درد، چشمدرد و ترس از نور (حساسیت به نور) نشانههای بیماری هستند و ممکن است تهوع، استفراغ، اسهال، درد شکم و گلو درد در ابتدا وجود داشته باشد و سپس نوسانات خلقی شدید و احساس گیجی به وجود بیاید. پس از دو تا چهار روز، ممکن است خواب آلودگی، افسردگی و رخوت جایگزین تحریک شود و درد در ربع بالایی راست شکم قرار بگیرد و هپاتومگالی (بزرگ شدن کبد) قابل تشخیص شود.
سایر علائم بالینی عبارتند از تاکیکاردی (ضربان قلب سریع)، لنفادنوپاتی (بزرگ شدن غدد لنفاوی) و جوش و کهیر ناشی از از خونریزی داخل پوست، روی پوست و بر سطوح مخاط داخلی از جمله در دهان و گلو. کهیر ممکن است به بثورات بزرگتری به نام ecchymoses و پدیدههای خونریزیدهنده دیگر مبدل شود.
در این موارد معمولاً نشانههایی از هپاتیت دیده میشود و بعد از روز پنجم در افراد به شدت بیمار ممکن است تخریب سریع کلیه، نارسایی ناگهانی کبد یا نارسایی ریوی اتفاق بیفتد.
میزان مرگ و میر ناشی از CCHF حدود 30 درصد است و مرگ در هفته دوم بیماری رخ میدهد. بهبود بیمارانی که درمان میشوند، عموماً از روز نهم و دهم پس از بروز بیماری آغاز میشود
نکات کلیدی:
- ویروس تب خونریزی دهنده کریمه کنگو (CCHF) مسری است و سبب خونریزی شدید میشود.
- نرخ مرگومیر ناشی از شیوع بیماری CCHF به 40 درصد میرسد.
- این ویروس در درجه اول از کنه و دام به انسان منتقل میشود. انتقال انسان به انسان ناشی از تماس نزدیک با خون، ترشحات، اندام یا مایعات بدن افراد آلوده ممکن است.
- سرایت تب خونریزیدهنده کریمه کنگو در آفریقا، بالکان، خاورمیانه و کشورهای آسیایی در جنوب مدار پنجاه درجه شمالی رخ داده است.
- هیچ واکسنی برای پیشگیری از ابتلای انسان یا حیوانات به این بیماری وجود ندارد.
منبع بیماری:
مخزن بیماری در طبیعت کنهها میباشند؛ ولی گاو، گوسفند، بز، خرگوش، گورخر، بوفالو، کرگدن و زرافه نیز به عنوان مخزن مطرح میباشند.
انتقال:
ویروس CCHF یا از طریق گزش کنه به انسان منتقل میشود یا انتقالش از طریق تماس با خون یا بافت حیوانات آلوده در جریان ذبح یا بلافاصله پس از آن است. اکثر موارد در افراد مرتبط با صنعت دامپروری مانند کارگران کشاورزی، کارگران کشتارگاه و دامپزشکان رخ داده است.
انتقال انسان به انسان ممکن است ناشی از تماس نزدیک با خون، ترشحات، اندام یا دیگر مایعات بدن افراد آلوده باشد. در بیمارستان نیز ممکن است به علت استریلیزه کردن نادرست تجهیزات پزشکی، استفاده مجدد از سرنگ و آلودگی تجهیزات پزشکی ابتلا به این بیماری اتفاق بیفتد.
پیشگیری و کنترل:
کنترل CCHF در حیوانات
کنترل یا جلوگیری از ابتلای حیوانات به CCHF دشوار است و کنه به عنوان عامل چرخهی «کنه به حیوان به کنه» اغلب دیده نمیشود و و ابتلا در حیوانات اهلی معمولا ظاهر نمیشود. علاوه بر این، کنههای ناقل متعدد و فراوان هستند، بنابراین کنترل کنه با مواد کشنده تنندگان (مواد شیمیایی مخصوص کشتن کنه) تنها گزینه واقعبینانه در تأسیسات دامپروری به خوبی مدیریت شده هستند.
کاهش خطر ابتلا از کنه به انسان:
پوشیدن لباسهای محافظ (آستین بلند، شلوار بلند)
پوشیدن لباس با رنگ روشن که امکان میدهد کنه به سادگی تشخیص داده شود؛
استفاده از مواد شیمیایی مجاز کشنده تنندگان (مواد مخصوص کشتن کنه) بر روی لباس
استفاده از مواد دافع مجاز روی پوست و لباس
وارسی منظم پوشش و پوست برای وجود نداشتن کنه و در صورت وجود، از میان بردن آنها به شیوهای ایمن
جستوجو در اصطبل و مزارع برای از بین بردن یا کنترل کنههای مهاجم به حیوانات
پرهیز از رفتن به مناطقی که کنهها در آنها فراوان هستند یا در فصلهایی که آنها بیش از هر وقت دیگر فعال هستند.
کاهش خطر ابتلا از حیوان به انسان:
به دست کردن دستکش و پوشیدن دیگر لباسهای محافظ در صورت سر و کار داشتن با حیوانات یا بافتهای بدن آنها در مناطق آندمیک، به ویژه در فرایند کشتار، قصابی و جمعآوری در کشتارگاه یا در خانه
گوشت و جگر دام تازه ذبح شده به مدت 24 و 48 ساعت در یخچال دمای 0 تا 4 درجه قبل از مصرف نگه داری و بعد از آن استفاده نمایید.
قرنطینه حیوانات قبل از ورود به کشتارگاه و یا استعمال منظم آفتکش در مورد حیوانات از دو هفته قبل از کشتار
کاهش خطر انتقال انسان به انسان:
- پرهیز از تماس فیزیکی با افراد مبتلا بهCCHF
- به دست کردن دستکش و تجهیزات حفاظتی هنگام مراقبت از افراد بیمار؛
- شستن منظم پس از مراقبت از افراد بیمار یا معاینه آنها
درمان:
اساس درمان حمایتی و شامل تنظیم آب و الکترولیت و درمان اختلال انعقادی پیشرونده است. در دهه اخیر با پیدایش اپیدمی جدید، تأثیر ریباویرین در درمان بیماری ثابت شده است. شروع هر چه سریعتر این دارو باعث افزایش پاسخ به درمان شده و میزان مرگ و میر را در منطقه جنوب شرق کشور از 22% به 3% کاهش داده است.
نویسنده: محمد ابراهیمی
کارشناس زئونوز گروه پیشگیری و مبارزه با بیماری های واگیر